“Ik dacht door eerdere verliezen al een heel spectrum aan rouw te hebben ervaren, maar de rouw om mijn vader was van een andere orde”
Ontembaar, zo omschrijft Anna haar rouwervaring na het verlies van haar vader. Het verdriet dringt zich in woeste golven aan haar op. In de supermarkt, op de fiets; de tranen laten zich niet plannen. Dat openbare verdriet blijkt tot verbindende gesprekken te leiden. En uiteindelijk tot het kunstproject Rauw Rouwen.
“Ongeveer vier jaar geleden hoorde mijn vader dat hij ongeneeslijk ziek was: longkanker in een vergevorderd stadium en darmkanker in een beginstadium. De jaren die volgden, stonden volledig in het teken van hem en zijn ziekte. Omdat mijn vader alleen woonde, waren ik en mijn zus continu met hem bezig. We deden boodschappen, gingen mee naar het ziekenhuis en checkten bij hem in. De laatste maanden was de zorg voor hem, in combinatie met de zorg voor mijn dochtertje, zelfs zo intensief dat het moeilijk was om daarnaast te blijven werken.
Continu alert
Mijn vader vroeg niet om hulp, dat gaf een gevoel van onmacht. Hij heeft het nooit makkelijk gevonden om over zijn gevoelens te praten en wilde ons bovendien niet tot last zijn. Door zijn gereserveerde houding was het lastig inzicht te krijgen in zijn binnenwereld. Wat wilden we graag dat hij bepaalde zaken anders zou aanpakken, maar we vonden het ook belangrijk om hem in zijn waarde te laten. Dit was uiteindelijk zijn proces.
De artsen hebben mijn vader nooit verteld hoelang hij nog te leven had. Dat wilde hij niet weten. Toen bij de laatste scan de verspreiding van de kankercellen duidelijk te zien was, wisten we dat we er voor de laatste keer zaten. Hij kreeg van het ziekenhuis ook geen nieuw voorschrift mee voor de immunotherapie. Dat was in maart 2022, in mei is hij overleden. Na veel aandringen had hij ons eindelijk een bed laten bestellen voor in de woonkamer. Ook de 24-uurs dienst mochten we inschakelen. Nog geen dag later stierf hij. Ik en mijn zus waren er niet bij. Ik had nog getwijfeld of ik zou blijven slapen, maar mijn dochtertje voelde zich niet zo lekker. De dienstdoende verpleegster belde ons de volgende ochtend pas nadat het was gebeurd. Ik heb er lang mee geworsteld dat ik mijn intuïtie de avond ervoor niet heb gevolgd en dat hij alleen stierf. Inmiddels heb ik daar berusting in gevonden. Ik geloof dat de dingen gebeuren zoals ze moeten gebeuren. Bovendien paste het alleen sterven bij hoe mijn vader in het leven stond. Misschien kon hij juist gaan omdat wij er niet bij waren. Ik heb mezelf toestemming gegeven om me daar niet meer in vast te bijten. Het draagt niet bij aan de aanvaarding van mijn verlies.
‘Er lopen zoveel mensen rond met rouw, op wat voor manier dan ook. Waarom is het dan zo onnatuurlijk geworden om het erover te hebben?’
Ontembare rouw
Direct na zijn overlijden overheerste de berusting. Het was goed dat er een einde aan zijn lijdensweg was gekomen. Iedereen was op. Niet alleen mijn vader, ook wij. Die eerste periode deed me wel eens denken aan mijn bevalling. Je verkeert in een soort roes waardoor je met bepaalde zaken kunt dealen: het afscheid voorbereiden, het huis leeghalen. Maar na een maand viel dat opeens stil. En toen kreeg ik het moeilijk. Ik dacht door eerdere verliezen al een heel spectrum aan rouw te hebben ervaren, maar de rouw om mijn vader was van een andere orde. Ontembaar, zou ik het noemen. Als ik in de supermarkt langs een schap liep met eten dat hij in zijn laatste maanden nog kon eten, begon ik uit het niets hard te huilen. Wanneer mijn dochtertje op de fiets een liedje zong dat we voor mijn vader hadden geschreven, kwamen de tranen. Ik was zo moe dat ik de energie niet had om ze tegen te houden. Opvallend was dat er daardoor vaak mooie gesprekken ontstonden met de mensen om me heen. Natuurlijk was er ook ongemak, maar mensen zeiden ook: “Wat fijn dat je jezelf die tranen gunt. Ik durf dat niet.” Pas toen viel het me op dat we ons verdriet eigenlijk helemaal niet met de buitenwereld delen. Er lopen zoveel mensen rond met rouw, op wat voor manier dan ook. Waarom is het dan zo onnatuurlijk geworden om het erover te hebben?
Rauw rouwen
Zo is mijn kunstproject Rauw Rouwen ontstaan. Als kunstenares en danseres is het voor mij natuurlijk om via expressie uiting te geven aan emotie. Ik wilde iets creëren wat bij kan dragen aan het bespreekbaar maken van rouw. Dat doen we via verschillende kunstvormen, waaronder dans of door het maken van een lichtwade. Hierbij werken de deelnemers samen aan een symbolische wade. Alle persoonlijke bijdragen vormen uiteindelijk een verenigd geheel. De wade wordt in juni 2024 gepresenteerd. Dat is niet bedoeld als therapeutische sessie, maar om ruimte te bieden aan een verlies. Uiteindelijk is het de bedoeling dat mensen, via de vorm die bij ze past, het vertrouwen krijgen om te voelen wat ze mogen voelen.
Ik begon dit project in eerste instantie voor mijzelf, simpelweg omdat ik geïnspireerd raakte. Inmiddels is het uitgegroeid tot iets dat hopelijk veel mensen bij elkaar mag brengen. Als ik over Rauw Rouwen vertel, wetende dat het voortkomt uit het overlijden van mijn vader, dan word ik niet verdrietig maar blij. Ik mis mijn vader ontzettend, maar ik kan geen betere manier bedenken om hem te eren dan dat ik nu doe. Dit is het nalatenschap van mijn vader.”