“Ik zou best vaker willen huilen, want Renske is elke traan waard.”
Het leven van Nellekes zusje (29) eindigt eind januari 2016 op het spoor.
Samen met haar ouders, broer en zussen zoekt Nelleke (foto) in de jaren die volgen naar manieren om hun geliefde Renske te gedenken, haar leven te vieren en ruimte te bieden aan de tranen. Zo zijn er allerlei persoonlijke rituelen rondom Renske’s geboorte- en sterfdag ontstaan. “Het biedt troost en geeft houvast”, vertelt Nelleke.
“Ik mijd de woorden zelfdoding en suïcide het liefst. In een gedichtje dat ik kort na Renskes overlijden schreef heb ik haar dood een “ijzingwekkende euthanasie” genoemd. Toen ik het nieuws hoorde, stond ik op een parkeerplaats. Ik herinner me een oerkreet, het verdriet was zo intens en rauw. Haar dood kwam plotseling, maar niet volledig onverwacht. Dat klinkt gek: hadden we dan iets kunnen doen om haar dood te voorkomen? We kenden haar verdriet, maar zagen nog perspectief voor haar. Zij kon daar alleen zelf niet meer bij. Achteraf weten we dat ze zich op haar dood voorbereidde. Ze had haar auto verkocht en abonnementen opgezegd. Die terminale fase heeft ze alleen doorgemaakt. En dat terwijl ze zo geliefd was. “Door velen omarmd en toch zo alleen”, zo heb ik dat destijds in een gedichtje verwoord.
Ik verlang soms terug naar het rauwe verdriet van die eerste dag. Mijn verdriet rolt niet altijd in tranen over mijn wangen. Ik zou best vaker willen huilen, want Renske is elke traan waard. Daarom zocht ik de confrontatie met mijn verdriet de afgelopen jaren bewust op, bijvoorbeeld door filmmateriaal van mijn zusje te verzamelen. Ik wilde zo graag haar schaterlach nog eens horen en dacht: als ik dat materiaal heb, stromen de tranen weer. Inmiddels weet ik dat tranen op onverwachte momenten vanzelf komen, bijvoorbeeld wanneer ik in de auto zit en het nummer ‘Wake me up when it’s all over’ van Avicii hoor.
Rituelen
Om ruimte te bieden aan het verdriet, maar ook om de kleur in onze herinneringen aan Renske vast te houden, hebben we persoonlijke rituelen bedacht. We komen samen op haar geboorte- en sterfdag en kijken dan samen naar de film die al het verzamelde materiaal heeft opgeleverd. En zo zijn er meer rituelen, als je ze zo kan noemen. Een jaar na Renskes overlijden heb ik met mijn oudste zus de route afgelegd die Renske naar het spoor heeft gelopen, om zo stil te staan bij haar lijdensweg en haar verdriet. Op haar sterfdag eten we elk jaar samen als gezin, zonder onze partners en kinderen. Vrolijke rituelen zijn er ook. Renske kocht graag spontaan cadeautjes, als ze iets leuks tegenkwam wachtte ze niet tot verjaardagen om ‘the joy of giving’ te beleven. Zo ontstond het idee om op haar geboortedag cadeautjes aan elkaar te geven. We trokken lootjes en kochten iets persoonlijks voor elkaar. Dat was ook een mooie manier om onze kinderen, de neefjes en nichtjes van tante Rens, bij het gedenken te betrekken en over haar te blijven praten. Een paar jaar lang hebben we dat zo gedaan, totdat het tijd was voor iets anders. Een ritueel hoeft niet vastomlijnd te zijn of altijd hetzelfde te blijven, het komt en gaat op een heel organische manier.
Renske is nu zeven jaar geleden gestorven, de tijd zonder nieuwe herinneringen wordt steeds langer. Ik heb daarom een paar jaar geleden een knuffelbaar notitieboekje gekocht, met een zachte, kleurrijke kaft. Daarmee kunnen we elkaar als familie helpen de kleur in onze herinneringen aan Renske vast te houden door herinneringen op te schrijven en foto’s in te plakken.
Troost en houvast
Misschien komt die zoektocht naar rituelen om het gedenken en vieren vorm te geven voort uit mijn religieuze opvoeding. Ik vind dat een mooi aspect uit religies, zolang het geen dogma’s worden. Daarom zoeken wij altijd naar manieren die passen bij Renske, onszelf en het moment. Ik merk dat we daarin vrijwel automatisch met de seizoenen meebewegen. Renske overleed eind januari. In de donkere najaarsperiode voelt het heel natuurlijk om met haar verdriet en lijden bezig te zijn. Vanaf de start van de lente tot en met haar geboortedag op 4 september, ontstaat er weer licht en ruimte om juist meer haar leven te vieren.
De rituelen helpen om te dealen met verlies. Toen Renske na haar overlijden werd thuisgebracht, twijfelde ik of ik wilde zien hoe haar lichaam was opgebaard. Met mijn ouders heb ik toen ze werd binnengebracht een liedje gezongen dat wij vroeger als kinderen vaak zongen voor mijn oma tijdens haar ziek zijn. Dat liedje is voor mij onbewust bij rouw gaan horen en daar ben ik dankbaar voor. Het helpt mij nu nog. Dat merk ik ook aan mijn dochter. De manier waarop we met gedenken en vieren omgaan, geven haar handvatten voor haar rouw. Zo bieden al die kleine rituelen houvast en bereiden ze ons voor op de verliezen waar we allemaal mee te maken krijgen.”