Rita: “Op moeilijke momenten kijk ik naar boven en zeg ik: ‘Murat, ik doe het voor jou’.”
Afscheid nemen stopt niet na de begrafenis. Er volgen nog zoveel momenten waarop je gevoelsmatig opnieuw afscheid moet nemen van een geliefde. Verhuizen, het wegdoen van een auto of kleding veroorzaakt een golf van verdriet, merkt Rita na het overlijden van haar man Murat. “Ik had nog lang in mijn hoofd dat hij gewoon weer binnen zou komen lopen. Nu besef ik pas dat hij niet meer terugkomt.”
‘Met die jongen ga ik trouwen’, zei ik tegen een vriendin toen ik Murat voor het eerst zag in de plaatselijke discotheek. We raakten aan de praat en het was alsof de bliksem insloeg: dit was hem. Drie maanden later trouwden we. Snel, ja. Het was heus niet altijd makkelijk; we waren jong en Murat had PTSS door de oorlog in zijn geboorteland Bosnië. Maar onze liefde was zo sterk en Murat was verschrikkelijk lief voor mij en onze kinderen. We hebben geen moment aan elkaar getwijfeld in onze dertig jaar samen.
In het najaar van 2020 klaagde Murat over benauwdheid. De dokter vermoedde corona en stuurde hem weer naar huis om uit te zieken. Ik werkte voorheen als verpleegster en vond het helemaal niet op corona lijken. Uiteindelijk heb ik bij de huisarts gehamerd op een doorverwijzing voor een röntgenfoto. Daaruit kwam de genadeklap: Murat had longkanker. Zonder behandeling zou hij binnen twee maanden komen te overlijden. We gingen het chemotraject in, eerst met succes: de tumoren slonken. Maar het tij keerde snel. Murat werd verschrikkelijk ziek van de tweedelijns chemo en de situatie leek niet te verbeteren. Na veel lijden gaf hij aan niet verder te willen. Een enorme klap, maar ik begreep het. Hij had zoveel pijn.
Je grote liefde loslaten
Murat zou de volgende dag palliatieve sedatie krijgen. Ik bleef die nacht bij hem en was continu in de weer. De verpleegster stelde voor dat ik even ging liggen. ‘RITA, RITA’, hoorde ik Murat al snel roepen. Dit was foute boel. Ik schoot uit bed en drukte op de alarmknop. Het personeel gaf aan dat het zo ver was en we afscheid van elkaar moesten nemen. Ik ging naast hem zitten, maar Murat kon niet loslaten. Hij wilde me niet achterlaten. Ik heb hem op het hart gedrukt dat het oké was, dat hij kon gaan. Het was zo verschrikkelijk moeilijk om dat tegen mijn grote liefde te zeggen.
Kleding op zolder
Het is anderhalf jaar geleden dat Murat is overleden. Het besef komt nu heftiger binnen dan vlak na zijn dood. Lang had ik in mijn achterhoofd dat hij weer binnen zou komen lopen. Mijn kinderen hadden dat ook. Blijkbaar houdt dat je op de been. Het afscheid nemen stopt niet na de begrafenis. Er volgen nog zoveel pijnlijke momenten. Ik moest naar een andere woning verhuizen en onze twee honden Django en Djogi afstaan; door een herseninfarct kon ik niet alleen voor ze zorgen. Vorige week heb ik onze auto weggedaan, omdat ik er niet meer in kon rijden. Ik kwam thuis en die auto stond er niet meer. Al het verdriet kwam weer naar boven. Er is weer een stukje van je weg, Murat, dacht ik. Van zijn kleding heb ik nog geen afscheid kunnen nemen. Het was Murat zijn wens om dat aan de minder bedeelden te schenken, maar dat kunnen de kinderen en ik nog niet aan. Ik heb de kleding wel op zolder gezet; toen het nog in de kast hing werd ik er continu mee geconfronteerd. Voor nu ligt het op zolder goed.
‘Ik doe het voor jou’
Ik laat mijn verdriet toe. Het moet eruit. Maar ik probeer mezelf niet te verliezen. Er was een periode dat ik het niet meer zag zitten, toen ik kort na het overlijden van Murat werd getroffen door een tweede herseninfarct. Achteraf denk ik: potverdikkie, ik ben er nog. Ik heb kinderen, kleinkinderen. Er zijn nog zoveel mooie dingen om voor te leven. De gedachte aan Murat houdt me dan juist overeind. Hij kwam uit Bosnië, heeft in de oorlog verschrikkelijke dingen gezien en is altijd zo sterk en vrij van woede gebleven. Waarom zou ik dan wel opgeven? Op moeilijke momenten kijk ik naar boven en zeg ik: ‘Murat, ik doe het voor jou’.