Edzo: “Rouw is een puzzel en we zijn nog steeds op zoek naar de sleutel”
Een openhartig gesprek van Verenigingsdirecteur Ellen van Son met Edzo Doeve (algemeen directeur DELA) over het belang van rouwondersteuning na het overlijden van een dierbare. Tijdens het gesprek komen niet alleen de visies en ambities naar voren van beide organisaties, maar ook de persoonlijke visies van de directeuren op de dood en rouw.
We praten er niet over
Wie het heeft over DELA denkt meteen aan verzekeringen en uitvaarten. Of, met de woorden van algemeen directeur Edzo Doeve: ‘Goede toestanden rondom uitvaarten.’ Hoe je het ook wendt of keert, aan het einde van de levensrit is er altijd een afscheid. DELA staat daarin voor een waardig afscheid, ongeacht rang of stand, voor miljoenen Nederlanders. Maar wat gebeurt er na de uitvaart? Wanneer het ‘echte rouwen’ begint? Ellen van Son, directeur van Vereniging leven met dood, legt uit dat uit onderzoek is gebleken dat nabestaanden na ongeveer vier tot zes weken na de uitvaart in een gat vallen. ‘Maar dit durven ze niet altijd uit te spreken. Veel mensen leven nog steeds met de principes: niet zeuren, we moeten door in het leven en we praten er niet over.’
Op zoek naar de sleutel
Wanneer je vastloopt in een rouwproces, door bijvoorbeeld gevoelens van schuld, schaamte en verdriet, kan het een behoorlijke drempel zijn om te vragen om hulp. Daar speelt ook de vraag in mee waar je die hulp dan kan vinden. Ellen: ‘De ambitie van Vereniging leven met dood is om iedereen, leden én niet-leden, iets te bieden waardoor zij ondersteuning in hun rouwproces kunnen vinden of ervaren.’ Edzo: ‘En het is de ambitie van DELA om voor al onze leden én nabestaanden meer te willen betekenen dan alleen maar het regelen van een mooie uitvaart. We willen rouwondersteuning laagdrempeliger en sneller bereikbaar maken. In Nederland zijn we heel goed in afscheid nemen, maar er is geen traditie rondom de rouw die erop volgt.’ Ellen: ‘Het is inderdaad tekenend dat er in Nederland niet zoiets bestaat als een nationale rouwtraditie. Tegelijkertijd verschilt het rouwproces per persoon.’ Edzo: ‘Rouw is een puzzel en we zijn nog steeds op zoek naar de sleutel. Bij DELA hebben we de ervaring dat nabestaanden het enorm kunnen waarderen als er na enige tijd weer contact wordt opgenomen met de vraag: hoe is het nu met u en kunnen we nog iets voor u betekenen?’
Rouw is grillig
DELA biedt al systematisch nabestaandenzorg aan: ondersteuning in praktische zaken die nog geregeld moeten worden én herdenken. Edzo: ‘De herdenkingsdiensten die wij een jaar na iemands overlijden organiseren worden altijd goed bezocht. Ook onze landelijke lichtjesavonden in januari worden goed bezocht. Er is plek voor 20.000 bezoekers en dit jaar hebben we al ruim 23.000 aanmeldingen. Het blijft echter de rouwondersteuning die het moeilijkste in de praktijk te brengen is omdat het zo individueel en contextafhankelijk is.’ Ellen herkent dit: ‘Rouw is grillig en ondersteuning is persoonlijk. Bij Vereniging leven met dood hebben we de ervaring dat waar de één geholpen is met emotionele rouwtips en ervaringsverhalen, de ander weer behoefte heeft aan meerdere gesprekken.’ Het is duidelijk dat goede rouwondersteuning moeilijk in een vaste vorm te gieten is en vraagt om een persoonlijke aanpak waarbij je niet meteen alles uit de kast hoeft te trekken. Ellen: ‘Het moet mogelijk zijn om iedereen een keuze te kunnen laten maken gebaseerd op waar de individuele behoeftes liggen. Naar die behoeftes doen wij met onze partners nu onderzoek, waarbij we ook de mogelijkheid onderzoeken van een digitale vorm van rouwsteun. Te denken valt bijvoorbeeld aan een digitaal platform.’
Doorbraak in onze rouwcultuur
Edzo: ‘Ik vind het prachtig wat de Vereniging leven met dood doet. Vanuit DELA zie ik een mooie samenwerking in de vorm van financiering voor onderzoek en het doorverwijzen van onze leden en nabestaanden naar de verenging voor rouwondersteuning, waaronder het digitaal platform zodra dit gereed is. Ik zou het mooi vinden als over een aantal jaren, een groot deel van Nederland beseft dat er mogelijkheden zijn op het vlak van rouw en ondersteuning. Het zou goed zijn als er een doorbraak komt in onze rouwcultuur. Als de dood bij het leven hoort, is het leven rijker. Wat is de waarde van het leven zonder een einde, zonder de dood? Natuurlijk, je kan niet constant stilstaan bij de dood, maar het constant negeren is absurd. Ik geloof dat een samenleving met een plek voor de dood, een gezonde samenleving is.’
Eindig, bijzonder en mysterieus
Vereniging leven met dood heeft lang gepuzzeld om op een nieuwe naam te komen. Ellen: ‘Wat Edzo zegt sluit aan bij waar wij als vereniging ook voor staan: het leven is eindig, bijzonder en mysterieus; de dood mag daar een natuurlijke plek in krijgen. Anderzijds: hoe doe je dat dan als de dood keihard je leven in komt keilen? Als je ermee geconfronteerd wordt en ermee moet dealen? Praten over de dood en het een natuurlijke plek geven in het leven, realiseer ik mij als directeur, klinkt goed en is comfortabel zolang je er niet middenin zit. Juist daarom is het zo mooi als er mensen zijn die op zulke momenten respectvol willen en kunnen luisteren, zoals onze vrijwilligers.’
De ander blijvend meedragen
Het is duidelijk dat beide directeuren een visie hebben op het vlak van rouw en rouwondersteuning die ze hoog op hun prioriteitenlijstje hebben staan. Tegelijkertijd brandt er bij Edzo nog een laatste vraag op de lippen, namelijk hoe Ellen betrokken is geraakt bij Vereniging leven met dood? Ellen antwoordt: ‘In mijn werk vind ik het belangrijk om mijn kwaliteiten in te zetten in vernieuwende omgevingen waar het gaat om wezenlijke zaken. Zaken die gaan over onze existentie en die ons op diep niveau raken. In mijn vorige baan lag de focus op existentiële vragen als: ‘Wat kom ik hier op aarde doen en uitzoeken in het leven?’ Na ongeveer drie-en-een-half jaar voelde ik de behoefte om ook de andere existentiële vraag te beantwoorden: ‘Hoe ga je om met het einde van het leven?’ Dat heeft mij ertoe aangezet om mijn kwaliteiten in te gaan zetten voor de Vereniging leven met dood.’ Edzo knikt: ‘Voor mij ligt het iets anders. Dat existentiële zie ik, maar ik richt me vooral op de kracht van verhalen en herinneringen doorgeven en koesteren.’
Voortbouwen op het verleden
Edzo: ‘Als mens zijn wij niets zonder ons ergens mee te kunnen identificeren. Je hebt altijd een verleden nodig. Ik heb geschiedenis gestudeerd en voor mij betekent met het verleden bezig zijn niet dat je daarin blijft hangen, maar dat je erop voortbouwt en beter begrijpt waar je vandaan komt. Anders kun je nergens naartoe. Uiteindelijk willen mensen niet vergeten worden, maar in de harten van hun geliefden achterblijven. Het besef dat je de ander met je mee mag dragen en blijvend koestert, is een mooie opgave.’ Ellen: ‘Dat doet me denken aan een uitspraak: ‘De dood legt de liefde bloot.’ van schrijfster Marijtje van der Horst.’ Waarop Edzo reageert en de cirkel rondmaakt: ‘De dood legt bloot wat ertoe doet en wat je roert.’