“Wat we moeten erkennen is dat het leven vol verandering en verlies is”
Voor onze interviewserie ‘de Vereniging in gesprek met…’ spraken we met de Britse dr. Linda Machin (80) en met Annelies van der Ouw.Linda Machin heeft haar levenswerk gemaakt van het bestuderen van rouw. Annelies van der Ouw werkt aan een nieuw digitaal platform over rouw, gedeeltelijk gebaseerd op het vernieuwende gedachtegoed van Linda. Hoe staan deze twee vrouwen uit twee werelden – het Verenigd Koninkrijk en Nederland – in het leven als het gaat om rouw? Er volgt een gesprek over kwetsbaarheid, bewustwording, een gevoel van verbondenheid én rituelen als startpunt om het over (hulp bij) rouw te hebben. Natuurlijk onder het genot van een Engels kopje thee.
Wat gebeurt er nu ècht?
Linda: ‘Ik ben begonnen als medisch sociaal werker. Hierdoor kwam ik in het ziekenhuis veel in contact met stervende mensen en hun families. Ik was getuige van zoveel kwetsbaarheid gedurende het moment van overlijden en in de aanloop naar dat moment. Het zette mij aan het denken: hoe gaat het nu verder met deze families na het overlijden? Hoe gaan zij om met de gevolgen van hun verlies? Natuurlijk zijn hier meer dan genoeg theorieën over, maar een theorie reduceert rouw vaak tot een versimpelde formule, zoals de vijf stadia van rouw. Het weerspiegelt niet de grote verschillen in de manier waarop mensen rouwen. Ik besloot dan ook om zowel de individuele verschillen in de manier waarop mensen rouwen te onderzoeken, als ook te kijken naar eventuele gemeenschappelijke patronen. Op basis hiervan heb ik het Range of Response to Loss-model (RLL) ontworpen om het brede spectrum van kernreacties en copingreacties op rouw te verklaren.’
Kernrouw en copingreacties
Linda: ‘Het RRL-model beschrijft kernrouw als de eerste, automatische reactie op een verlies waarbij intense gevoelens en gedachten worden ervaren en uitgedrukt. Een copingreactie daarentegen is de bewuste poging om deze gevoelens en gedachten te controleren en tegelijkertijd om te gaan met de praktische en sociale gevolgen van een verlies. Om de geldigheid van het RRL-model te testen, heb ik de Adult Attitude to Grief-schaal (AAG) ontwikkeld. Die onderzoekt in hoeverre een persoon in rouw zich overweldigd, in controle of veerkrachtig voelt. Hoewel ontworpen voor onderzoeksdoeleinden, wordt er al door een groot aantal organisaties in Groot-Brittannië en daarbuiten gewerkt met de AAG-schaal.’
850.000 nabestaanden
Annelies: ‘Het model van Linda is waar wij het online platform Rouwwegwijzer, dat we ontwikkelen als gepersonaliseerd vervolg op de website Rouwinformatie.nl, deels op baseren. Regelmatig krijgen we de vraag waar de Rouwwegwijzer uit voortgekomen is. Nou, uit cijfers van het Nivel blijkt dat we in Nederland rond de 900.000 keer per jaar naar de huisarts gaan met rouwgerelateerde klachten. In perspectief: het afgelopen jaar zijn er bijna 170.000 mensen overleden, volgens het CBS komt dit (met een gemiddelde van 4,5 nabestaanden per overledene) uit op ongeveer 765.000 nabestaanden. Maar slechts 10 tot 15 procent van de nabestaanden krijgt te maken met hevige rouwklachten waar professionele hulp voor nodig is. Het is dus veel drukker bij de huisarts dan je op grond van dit percentage zou verwachten.’
“Rouw is een ontzettend natuurlijke reactie op een verlies, maar te snel wordt er gedacht dat er sprake is van een probleem en dat er professionele hulp nodig is.”
Een stuk bewustwording
Annelies: ‘Het zou mooi zijn wanneer mensen met hun vragen over rouw en ondersteuning ook terecht kunnen bij vrienden, familie of collega’s, of, als dat niet lukt, op een andere laagdrempelige manier hun antwoorden en ondersteuning kunnen vinden. Bijvoorbeeld via een website als Rouwinformatie.nl en de Rouwwegwijzer.’ Linda: ‘Waar het ook om draait is bewustwording. Te snel wordt gedacht: iemand heeft therapie nodig! Maar hiermee ondermijn je de sociale netwerken, zoals de vrienden, familie en collega’s en wat deze mensen voor elkaar kunnen betekenen. Rouw is een ontzettend natuurlijke reactie op een verlies, maar te snel wordt er gedacht dat er sprake is van een probleem en dat er professionele hulp nodig is.’
Een bron van levenslessen
Linda: ‘Wat we moeten erkennen is dat het leven vol verandering en verlies is, en dat dit alles aanleiding geeft tot wisselende niveaus van verdriet. Veel van deze ervaringen dienen als generale repetitie voor de meer traumatische vormen van verlies. Als we de centrale plaats van verlies in ons leven kunnen herkennen en accepteren, komen we in contact met een essentieel onderdeel van wat het is om mens te zijn. Maar vooral in westerse samenlevingen bestaat er een verlangen om de gevolgen van verlies, verdriet en pijn te vermijden. Het ondersteunen van mensen in hun rouwproces betekent dat het voor mij belangrijk is om bewust te zijn van mijn eigen rouwreacties als ik een verlies ervaar. Ik heb het voorrecht gehad veel rouwende mensen te mogen steunen. En hoewel het een uitdaging is om met hun pijn om te gaan, is het ook een voorrecht en een bron van levenslessen geweest. Lessen over wat het is om mens te zijn door mezelf en anderen beter te leren kennen.’
Menselijk contact en verbinding
Annelies: ‘Rouw heeft mij veel geleerd over menselijk contact. Hoewel ik zelf geen grote verliezen heb geleden in de vorm van overlijdens, weet ik wel wat het is om een relatie en een huis te verliezen. Het zijn verliezen met impact en in combinatie met alles wat ik in mijn werk leer over rouw; de gesprekken die ik hierover voer en alle kennis die ik erover kan vinden, heeft het mij veel inzichten gegeven. Bijvoorbeeld dat we constant doelen stellen en streven naar geluk, maar dat het daar niet werkelijk om draait in het leven. Zo word ik steeds weer geraakt door de verbinding die ontstaat wanneer mensen in al hun kwetsbaarheid met elkaar kunnen praten over de dood en rouw. Rouwen is niet iets dat je alleen hoeft te doen, dan ontzeg je jezelf een gevoel van menselijke verbondenheid. Verbondenheid voelen is een basisbehoefte. Ik gun iedereen dat gevoel, het is zo oneindig meer waardevol en leerzaam dan het streven naar geluk.’
Het belang van wat je mist
Linda: ‘De verbinding waar Annelies over spreekt zie je ook terug in rituelen rondom de dood. Rituelen stellen mensen in staat om het leven van een dierbare te vieren, op een manier die voortleeft via herinneringen en de collectieve steun die dit biedt. De afgelopen jaren heeft er een verschuiving plaatsgevonden in de aard van rituelen. In het verleden werden religieuze rituelen meer algemeen aanvaard, maar secularisatie heeft ervoor gezorgd dat mensen steeds meer op zoek zijn gegaan naar gepersonaliseerde rituelen om hun eigen overtuigingen en de individualiteit van de overledene te weerspiegelen. Dat maakt deel uit van hoe we als samenleving tegen leven en dood aankijken.’ Annelies: ‘We kunnen eigenlijk niet zonder rituelen. Dat bleek wel uit de afgelopen jaren, de periode waarin we leefden met covid en er zoveel beperkingen waren rondom afscheid nemen: pas wanneer je iets mist realiseer je je het belang ervan. Veel mensen ervaren nu meer rouwklachten omdat ze niet gezamenlijk afscheid hebben kunnen nemen van hun dierbaren die zijn overleden.’
Rituelen horen bij rouw
Linda: ‘Rituelen horen bij rouw. Het zijn uitgangspunten om met elkaar het gesprek aan te gaan. Het is de kans om ons te uiten en te luisteren naar de verlieservaringen van iemand in rouw en te begrijpen welke steun iemand nodig heeft. Een proces van samen rouwen kan ervoor zorgen dat mensen zich minder kwetsbaar en meer veerkrachtig voelen.’ Annelies: ‘Het is niet alleen belangrijk om op een goede manier met verlies en rouw om te gaan als individu, maar ook als maatschappij. Dat is waar wij als vereniging aan bij wil dragen. En daarom zijn we ook zo blij dat Linda belangeloos haar model ter beschikking heeft gesteld aan ons. Op deze wijze kunnen we nu met Rouwinformatie.nl en straks met de Rouwwegwijzer iedereen ondersteunen die dat nodig heeft in zijn of haar unieke rouwproces.’