Foto: Jaimy Kasbergen
“Als je ontwaakt, is er een héél kort moment waarop je bent vergeten wat er is gebeurd. Daarna kickt het besef opnieuw in.”
Kort na het overlijden van haar vader, verliest kunstenaar Annemiek haar eerste echtgenoot aan een hartstilstand. “Ik dacht dat ik het rouwen begreep, maar rouwen om je man blijkt toch anders.” Ze besluit het zwarte gat niet te ontlopen, maar gaat er bewust dwars doorheen.
Op geheel eigen wijze ging mijn vader met zijn ziekte om. Hij kon ‘s ochtends zeggen: “Ik ben weer wakker geworden, haal gebak!” Mijn vader was goed in het accepteren van de situatie en ging binnen zijn mogelijkheden op zoek naar wat er wél kon. Als hij me naar school bracht, stopten we regelmatig om te kijken wat er tussen de tegels groeide. Leuk spelletje! dacht ik, maar voor mijn vader was het een excuus om op adem te komen.
Uiteindelijk stierf hij op 57-jarige leeftijd. Ik wist al jaren dat hij zou komen te overlijden, maar weten en voelen zijn twee andere dingen. Zijn dood kwam verwacht onverwachts, zo omschrijf ik het. De mogelijkheid van verlies was mijn hele jeugd aanwezig. Als je opgroeit met het besef dat een van je ouders weg kan vallen, dan ben je eigenlijk al in de rouw. Het zat als het ware in mij verweven.
‘The sky is crying with you’
Twee jaar later verloor ik de andere belangrijke man in mijn leven: mijn echtgenoot, de vader van mijn driejarige dochtertje. We waren met vrienden op vakantie in Turkije, toen mijn man zich niet goed voelde en even op bed ging liggen. En uur later ging ik bij hem kijken en trof ik hem dood aan. Hij was overleden aan een hartstilstand.
Mijn wereld stortte in. Het lichaam van mijn echtgenoot, waarmee ik tien fantastische jaren had gedeeld, werd op een brancard door de hotellobby gereden. Terwijl ik daar achteraan liep, zei iemand tegen me: “The sky is crying with you”. En inderdaad, de regen kwam op dat met bakken uit de lucht. Er was één gedachte die heel sterk was: hier moet ik dwars doorheen. Anders komt het als een boomerang terug en kan ik er niet voor mijn dochter zijn. Eerst ga ik rouwen.
Door het eerdere verlies van mijn vader dacht ik het rouwen te snappen. Maar rouw om je man is weer iets anders. Mijn hele leven was onderuit gehaald. Het wakker worden was in die eerste weken verschrikkelijk. Als je ontwaakt is er een héél kort moment waarop je bent vergeten wat er is gebeurd. Daarna kickt het besef opnieuw in. En dan moet de dag nog beginnen. In de periode die volgde liet ik al mijn verwachtingen los en gaf ik me over aan mijn verdriet. Elke dag weer checkte ik bij mezelf in. Hoe voelde ik me vandaag? Verschrikkelijk, maar de koffie was goed. En zo zette ik hele kleine stapjes voorwaarts. Als ik een dag stilstond was dat ook oké. Het hielp dat ik een jong kind had dat om 7 uur wakker werd en waar ik ineens voor moest koken. Mijn man kookte altijd, het is niet een van mijn talenten. De eerste weken hebben mijn dochter en ik dan ook veel pantosti’s gegeten.
Omdraaien van de ouder-kindrol
Kort na de dood van haar vader zei het kinderdagverblijf dat mijn dochter erg was veranderd. Ze was baziger dan voorheen, wilde alles regelen. Wat bleek? Als er een ouder wegvalt en het met de andere ouder niet goed gaat, dan neemt het kind onbewust de ouderrol over, legde een kinderpsycholoog uit. Het kind gaat de ouder helpen en het rouwproces van het kind stopt.
Ze adviseerde me om te faken dat het beter met mij ging. “Als je haar ophaalt, ben je vrolijk en vol energie, ook al heb je dat niet. Dat deed ik. En jawel, na een week kreeg ze nachtmerries en kwamen de tranen. Een driejarige heeft geen woorden voor haar verdriet, het gemis of boosheid. Ik bracht het terug naar haar niveau. Als ik merkte dat ze nukkig was, vroeg ik: ben je boos? En als ze ja zei, vroeg ik niet waarom. Dan gingen we op de bank slaan, totdat het genoeg was. De bank heeft er veel van langs gekregen. Er is in die tijd veel gedanst, gehuild, maar ook gelachen.
Wat als het kinderdagverblijf mij nooit had gewaarschuwd? Het idee dat haar rouwproces dan was onderbroken en ze pas ruimte voor haar verdriet had gevoeld als ik het weer op een rijtje had, daar schrok ik van. Een kind, hoe jong ook, scant hoe het met je gaat. Zie je er overbelast uit, dan vertelt ze je niet over de ruzie op school. Het is niet zo dat ik nooit in haar bijzijn verdriet heb getoond of over mijn verdriet heb gesproken. Maar ik legde mijn volwassen verdriet niet bij haar neer. Ik vergelijk het met een jas, mijn jas vol verdriet was te groot en zwaar voor haar om aan te hebben. De kunst is om het verdriet passend te maken voor haar zodat het een jas is die zij kan dragen.
Geef maar aan mij.
Je hoofdpijn, je zorgen, je schreeuw.Geef maar aan mij.
Je onrust, je tranen, je venijn.
Geef maar aan mij.Ik was het schoon, laat het dobberen tot het blij wordt of
breng het naar de donkere diepte waar het hoort.Geef maar aan mij, zei Zee.
Tekst: Annemiek van Duin
Geen rouwprotocol
Langzaamaan begon ik me weer mezelf te voelen. Ik vergelijk dit proces met cirkels. Na zo’n ingrijpend verlies ga je terug naar je eigen kern, cirkel één. In die cirkel had ik enkel energie voor mijzelf en mijn dochter. Eenmaal in cirkel twee, dacht ik: hoe is het met mijn zusje? Ik wist dat ik in de derde cirkel was beland toen ik weer zin kreeg om een muurtje te schilderen.
Het verliezen van deze twee belangrijke mannen heeft me veel geleerd. Dankzij mijn vader leerde ik het leven vorm te geven zoals ik graag wil. Ik leefde al bewust, zonder spijt. Andere rouwenden zou ik adviseren: neem je tijd. Elk verdriet is anders. Elk rouwproces is anders. Er is geen rouwprotocol. Ook al lijkt het alsof iedereen weet waar ze het over hebben. Zet tien weduwen naast elkaar en je krijgt tien verschillende verhalen. Volg je eigen verhaal.
Een heel mooi en inspirerend verhaal voor iedereen die hiermee te maken krijgt.
Vooral de laatste alinea, wat fijn dat het zo kan verdergaan!