< Ga een stap terug

“Ik gun ieder mens een afscheid dat je kunt doorvoelen én waar je ruimte voor kunt maken”

Een van de belangrijkste lessen die Ellen van Son heeft geleerd gedurende haar tijd als directeur van de Vereniging leven met dood, is dat in het leven sterven zit, maar in het sterven ook leven. Terugblikkend op de afgelopen drie jaar deelt Ellen haar ervaringen en inzichten over de waarde van verbinding in tijden van rouw. Over ‘besmettingsangst’ voor de dood. De noodzaak van een cultuurbeïnvloeding. En hoe belangrijk het is om in vol bewustzijn afscheid te nemen; ook van de Vereniging leven met dood.

Verbinden in plaats van afsluiten

Ellen: “Begin 2022 startte ik als directeur van Vereniging leven met dood, destijds heette het nog Vereniging Yarden. De Vereniging had al jaren als doel om de dood bespreekbaar te maken in Nederland. En uit een eerste verkenning bleek dit ideaal zeker van maatschappelijke meerwaarde, evenals het belang van goede rouwondersteuning. Destijds heb ik veel gesprekken gevoerd. Met andere organisaties en instellingen, maar ook met vrijwilligers van de Rouwchat. Uit die gesprekken werd mij al snel duidelijk hoe waardevol het is als mensen, die een dierbare zijn verloren, een gevoel van verbinding ervaren met anderen om hun verhaal te kunnen delen. Binnen dit ‘speelveld’ wilde ik met de Vereniging op maatschappelijk niveau van betekenis zijn; door meer mensen te helpen zich te verbinden in plaats van af te sluiten wanneer zij verlies en rouw ervaren.”

Alsof er twee werelden bestaan

“De eerste twee jaar hebben we diverse pilots gedraaid om te onderzoeken wat wel en niet aan zou slaan. Hierin hebben we ons in eerste instantie gericht op nabestaanden die recentelijk een dierbare zijn verloren. Zo hebben we onder andere bekeken of we deze groep ‘verse’ nabestaanden konden bereiken via levensverzekeringen. Dat bleek een moeizame weg te zijn! Maar ook een leerzame weg. We kwamen er namelijk achter dat er aan de ene kant een grote groep mensen bestaat die er, vanuit hun eigen verlieservaringen, graag willen zijn voor anderen. Maar er blijkt ook een grote groep mensen te zijn die, als zij een verlies hebben ervaren, het als een zeer hoge drempel ervaren om erover te praten. Het lijkt net alsof er twee werelden bestaan die elkaar maar moeilijk kunnen vinden. De ene wereld bestaat uit mensen die het lef hebben om naar binnen te keren. Om zichzelf vragen te stellen als: wat betekent dit verlies voor mij? Wat betekent het voor mijn leven? Wat betekent het voor wie ik ben? Deze mensen gunnen anderen ook die waardevolle weg naar binnen. Maar dat staat haaks op het feit dat de weg naar binnen én een ander daarin toelaten, maatschappelijk gezien nog allesbehalve gangbaar is.”

“Steeds meer mensen beschikken over die mate van bewustzijn, het lef, om het gesprek over verlies, de dood en rouw aan te gaan”

Het leven belichten en onderbelichten

“Kijkend naar de afgelopen drie jaar, zie ik dat we in onze maatschappij fundamenteel de ene helft van het leven willen belichten en de andere helft onderbelichten. Een tijd van lachen en dansen is leuk, daar treden we mee naar buiten. Maar met een tijd van wenen en rouwklagen doen we dat in veel mindere mate. Ik denk dat veel mensen zich werkelijk ongemakkelijk voelen om met een ander over hun verlies en de dood te praten. Waarom? Omdat het je confronteert met je eigen eindigheid! Op Rouwinformatie.nl staat een mooi artikel over ‘besmettingsangst’. Daarin worden twee soorten verhalen beschreven. Het eerste is dat het heel slecht ging met de ander, maar diegene is er weer bovenop gekomen. Daar ben je dan heel blij om! Het andere verhaal is: de ander voelde zich helemaal niet oké en dat gevoel is gebleven. Dan ontstaat er ineens de angst dat dit overslaat op jou! Als dat verhaal dan ook nog eens te maken heeft met de dood, dan is het al helemaal ongewenst. Maar gelukkig beschikken steeds meer mensen over die mate van bewustzijn, het lef, om het gesprek over verlies, de dood en rouw aan te gaan.”

Een compleet nieuwe wereld

“Uit ons Nationale Rouwonderzoek, uitgevoerd in 2022, bleek dat veel nabestaanden zich pas achteraf realiseerden iets te hebben gemist tijdens hun rouwproces. Dat is eigenlijk niet zo gek als je je bedenkt dat rouw mensen keihard terugwerpt op zichzelf; op hun binnenwereld. Voor velen is die wereld compleet nieuw. Je hebt geen idee wat te doen. Alles wat je tegenkomt is onbekend. Je bent letterlijk flabbergasted en vraagt jezelf af: wat gebeurt hier allemaal?! Dan kun je zeggen: ga erover in gesprek met iemand. Maar eigenlijk heb je daar helemaal niet de ruimte voor; je zit ‘vol’. Hierover heb ik veel inzichten opgedaan tijdens mijn deelname aan het Kloosterlab in Dominicanenklooster Huissen. Ik sprak er met verschillende experts over de vraag: hoe kun je deze mensen tóch bereiken? Zo ontstond het basisidee voor Rouwinformatie.nl. Om eerst op toegankelijke wijze informatie te bieden over rouw, waardoor mensen zich gezien en gesteund voelen. Door deze informatie te koppelen aan de juiste verwijzingen om later terug te komen voor meer verdieping, creëerden we een mini-opstap tot een gesprek. En daar ontstaat dan weer die verbinding met de ander.”

“Als het leven tegenzit, er sprake is van ongemak en pijn, dan is de focus naar buiten afleiding van de weg naar binnen”

Bij je eigen ongemak blijven

“Wanneer je mensen ondersteunt in hun verlies en rouw, op welke manier dan ook, realiseer je dan goed dat je niet alleen die ene mens ondersteunt. Je werkt aan iets veel groters: namelijk een cultuurbeïnvloeding. Je helpt mensen zich bewust te worden van hun binnenwereld én dat het oké is om vanuit die wereld de verbinding aan te gaan met een ander. Dit proces van bewustwording is een heel traag proces. En je mag hopen dat hetgeen de huidige volwassenen leren, bij de kinderen terechtkomt. Ook al zal dat nog veel generaties kosten. Maar de nood hieraan is echt groot. Als ik kijk naar de maatschappij, zie ik veel agressie opduiken. In de hulpverlening, in maatschappelijk omgangsvormen, op scholen en op nog veel meer plekken. Dat is voor mij echt een uiting van het onvermogen om bij je eigen ongemak te blijven. Ook hier gaat het weer over die binnenwereld. Als het leven tegenzit, er sprake is van ongemak en pijn, dan is de focus naar buiten afleiding van de weg naar binnen. En op het moment dat je de weg naar binnen blokkeert, word je gevoelloos, waardoor je in staat bent anderen iets aan te doen wat hen beschadigt. Daar ligt echt nog een grote maatschappelijke transformatie. Want pas als je oké kunt zijn met je ongemak, dan is er ook ruimte voor andere dingen die het leven de moeite waard maken; om er te ‘zijn’.”

In maximale verbinding afscheid nemen

“In het leven zit het sterven, maar in het sterven zit ook het leven. Dat is voor mij misschien wel de belangrijkste les geweest van de afgelopen jaren. Op het moment dat je weet dat een leven eindigt – of een baan, of een relatie – hoe kun je dan nog in maximale verbinding en vreugde dat laatste stukje afronden? Ik voel dat ik daar nog iets in te doen heb. Het is zo belangrijk om je te realiseren dat een afscheid niet alleen maar verdriet met zich meebrengt, er zitten ook mooie momenten in. Er zit óók leven in! Dat maakt het nemen van afscheid nog steeds niet makkelijk, maar wel betekenisvol. Je ziet het veel terug in de laatste levensfase, wanneer iemand komt te overlijden. Ja, er is ongemak, maar er zijn ook de mooie gesprekken en het vormgeven van een waardig afscheid. Dat maakt dat áls het dan klaar is, je de ander echt los kan laten. Als je dat in vol bewustzijn doet, dan creëer je weer ruimte voor het nieuwe stukje leven dat erna komt. In welke situatie dan ook, gun ik ieder mens een afscheid dat je kunt doorvoelen én waar je ruimte voor kunt maken. Ruimte om dat wat onbewust aanwezig is, bewust te maken en weer tot rust te laten komen.

En zo kijk ik ook naar het afscheid van de Vereniging leven met dood; een afronding in verbinding en in vol bewustzijn. Ik maak ruimte voor het volgende stukje leven waarin ik mij, gefascineerd door lichaamsbewustzijn, filosofie en spiritualiteit, nog verder wil gaan verdiepen in de dood en het leven.”

Bronnen & verder lezen