Rob Rijkschroeff en zijn vrouw Vonny
“Er rust een zeker taboe op eenzaamheid. Mensen, met name ouderen, zeggen al snel dat het goed gaat”
Als gepensioneerd leraar Nederlands en Levensbeschouwing zit Rob Rijkschroeff niet stil. Toch durft hij volmondig toe te geven dat hij, net als ieder ander mens, eenzaam is. Dat hij de eenzaamheid zelfs opzoekt en als een rode draad herkent in zijn levensverhaal van stille Indische jongen tot zijn huidige rol als voorzitter van de commissie Mens en Religie bij de Katholieke Bond voor Ouderen (KBO) in Zeeland. Zijn visie op eenzaamheid onder ouderen is om het vooral niet te problematiseren, maar om de verbinding aan te gaan in kleine ontmoetingen en liefdevolle gesprekken.
Ieder mens is eenzaam
Rob: “Eenzaamheid is een beladen woord. Bijna niemand wil erkennen dat hij eenzaam is. Toch durf ik best te zeggen dat ik eenzaam ben en die eenzaamheid geregeld en heel bewust opzoek. Zoals boeddhisten beschrijven hoe lijden bij het leven hoort, zo vind ik dat ook eenzaamheid bij het leven hoort. In de basis is ieder mens eenzaam. En in die eenzaamheid zoek je naar verbondenheid. Dat zie ik ook als mijn opdracht in dit leven. Ik heb hier in huis een houten beeld staan. Het zijn drie mannetjes die op elkaar staan. Het onderste mannetje zit helemaal ineengedoken, het verbeeldt de Orang Malu, de mens die zich schaamt voor wat zich in het leven afspeelt. Het middelste mannetje begint zich al wat op te richten, richting een ontmoeting met zijn medemens. Steeds verder richt hij zich op tot hij, als het bovenste mannetje, helemaal rechtop staat; in verbinding.”
Bewust kijken en luisteren
“Eenzaamheid hangt ook sterk samen met de dood. Het besef daarvan is bij mij versterkt na het overlijden van onze middelste zoon door zelfdoding in 2022. Van het ene op het andere moment was hij er niet meer. Hoe nu verder? Ik heb toen heel bewust de eenzaamheid opgezocht. Om te schrijven. Elke dag zat ik in ons tuinhuis in stilte gedichten te schrijven. Het werden er in totaal 39, één voor elk jaar dat hij heeft mogen leven. Het is misschien ook wel door de dood van een dierbare of geliefde, waardoor je nóg bewuster gaat kijken en luisteren, voelen en denken, waardoor je meer in contact komt te staan met de ander. Hoeveel van ons hebben er geen spijt van dat ze de verhalen van vroeger nooit hebben opgetekend? Mijn relatie met mijn vader was er één van stilte en zwijgen. Helaas heb ik nooit dieper doorgevraagd naar zijn visie op het leven. Een stille Indische jongen was ik. Pas na mijn veertigste, na het afronden van mijn studie Levensbeschouwing, begon ik te praten. Daarvoor noemde ik mezelf de luisteraar.”
“Het gaat er in het leven om dat je mensen ontmoet, dat je gesprekken voert, dat het klikt en dat je warmte ervaart”
Indische eenzaamheid
“Rob Nieuwenhuys schreef ooit: Indisch is leven tussen twee culturen. Ik heb daarvan gemaakt: Indisch is leven mét twee culturen. Daarin schuilt ook eenzaamheid. Het Indische volk is een ontheemd volk, er is geen thuisland meer. Vanuit eenzaamheid hebben ‘wij’ in het naoorlogse Nederland moeten laten zien, moeten bewijzen, dat we er ook mogen zijn. Die Indische eenzaamheid zie je vooral terug bij de eerste generatie, in hun verdriet en in de nostalgie. De tweede generatie, waar ik deel van uitmaak, heeft die eenzaamheid altijd gevoeld en met zich meegedragen, al van jongs af aan. Zo herinner ik mij nog hoe ik als klein kind bij mijn Indische oma’s en tantes over de vloer kwam. ‘Kom even bij tante zitten, jaaa!’. Met mijn kleine handje in de handjes van die oude tantetjes zat ik daar dan stilletjes op de bank. Of ik vrolijkte ze op door een kinderliedje te zingen. Het raakt me nu nog. En eigenlijk heb ik ook nu pas de link gelegd: die oudjes, ik heb ze altijd met me meegedragen.”
Taboe op eenzaamheid
“Eenzaamheid kent vele varianten, van sociale eenzaamheid tot existentiële eenzaamheid. Het onderscheid is niet altijd even goed zichtbaar, veronderstellend dat er al iets van eenzaamheid zichtbaar is. Je moet het ook niet altijd problematiseren. Maar als je dan de vraag stelt: hoe praat je over eenzaamheid? Dan moet je ook de vraag stellen: durf je over eenzaamheid te praten? Er rust een zeker taboe op eenzaamheid. Mensen, met name ouderen, zeggen al snel dat het goed gaat. Zij hebben ook nooit echt geleerd om te praten, als kind leerden zij vooral om te luisteren en te gehoorzamen. Dat kreeg je ook mee op school. Maar latere generaties kregen op school juist mee om wél te praten. Steeds meer aandacht ging uit naar gespreksvaardigheden en reflectie. Over het algemeen praten ouderen dan ook niet graag en gemakkelijk over hun gevoelens, al helemaal niet over eenzaamheid. Het woord alleen al roept bij velen weerstand op.”
Een intergenerationeel vraagstuk
“Bij de KBO, de Katholieke Bond voor Ouderen, raakte ik betrokken nadat ik van mijn vijftigste tot mijn zestigste met mijn vrouw in Engeland heb gewoond en lesgegeven. Toen wij weer terug waren in Zeeland, werden we benaderd door leden van de KBO die mij nog kenden als leraar van hun kinderen en mijn betrokkenheid bij diverse jongerenkoren. Van daaruit werden wij ook lid en zijn we steeds verder de KBO ingerold. Door de KBO ben ik mij bewust geworden van hoe goed lokale bonden zijn georganiseerd en hoe belangrijk dit is. Over het algemeen hebben ouderen in Nederland financieel gezien weinig te klagen, maar emotioneel gezien is het soms een heel ander verhaal. De wereld is gedurende hun levensloop sterk veranderd. Denk maar aan de ontkerkelijking en de sterk toegenomen individualisering van de samenleving sinds de jaren ‘60 en ‘70. Dat zie je vooral terug bij KBO-leden die zijn geboren in de jaren ‘30 en ‘40. Dat was een tijd met heel andere waarden, normen en opvoeding ten opzichte van de huidige generaties. Tussen de oudste en jongste generatie KBO-leden zit soms wel een leeftijdsverschil van 30 jaar of meer. Dat is een flinke generatiekloof. Als je het dan hebt over eenzaamheid onder ouderen en hoe hen hierin bij te staan, dan heb je het over een complex intergenerationeel vraagstuk.”
“Het zit ‘m in de spontane, kleine ontmoetingen. In de liefdevolle gesprekken. We hebben elkaar nodig, vergeet dat niet”
Aanbieden en benoemen
“Vroeger was het heel normaal dat de pastor langskwam voor een praatje. Een vertrouwd persoon aan wie je je verhaal kwijt kon. Dat is er niet meer, maar de verhalen die mensen met zich meedragen zijn er nog wel. En de eenzaamheid. Naar een groepsbijeenkomst gaan om die eenzaamheid aan te kijken of te doorbreken, dat is al snel drie stappen te ver. Wees je dan ook bewust van hoe je iets aanbiedt en hoe je het benoemt. Zo zijn er binnen bijna alle KBO-afdelingen vrijwilligers die een uurtje op de koffie gaan bij iemand die bijvoorbeeld opgenomen is geweest in het ziekenhuis. Het komt geregeld voor dat mensen tijdens zo’n bezoek ineens hun levensverhaal delen. Want mensen wíllen hun verhaal wel vertellen, maar pas als er sprake is van een gevoel van verbinding. Als er sprake is van een samenzijn in een vertrouwde omgeving, zoals de huiskamer. Dat gevoel creëer je al door, heel laagdrempelig, oprechte belangstelling te tonen voor de foto van een overleden partner die je ziet hangen aan de muur. Zo kom je tot een gesprek waarmee je iemands eenzaamheid weet te doorbreken, zonder het te benoemen.”
Voor even weer thuis
“Zelf geloof ik heel erg in schrijven, in het delen van verhalen. Maar dat hoeft niet altijd in de vorm van het geschreven woord. Het kan ook in een speciaal ontwikkelde spelvorm, 1-op-1 of in groepsverband, Sharing stories. Dobbelen met de dobbelsteen en met de pionnetjes lopen over het bord tot je uitkomt bij de vraag: ‘Wat deed u toen u achttien was?’. Ook dan komen er hele verhalen. En ja, uiteindelijk gaat het er ook om wie je treft. Wie je op welk moment ontmoet. Er zijn zoveel verschillende mensen. Maar daar kan soms ook de aantrekkingskracht in zitten; de herkenning. Zo kwam mijn vrouw ooit op een verpleegafdeling met dementerende ouderen te werken. Daar was een oudere mevrouw die zich absoluut niet thuis voelde. Niemand wist dat deze mevrouw Indisch was. Maar mijn vrouw zag het meteen. Ze sprak een paar Indische woorden, zette een Indisch liedje op en deelde haar Indische pasteitje. Het zijn kleine dingen. Maar het doorbrak de eenzaamheid waar deze vrouw zich in had teruggetrokken. Voor even leefde zij weer helemaal op, voelde ze zich verbonden en was ze weer thuis. Niet veel later kon ze de overgang maken naar een volgend leven.”
Heldenlied
Je hebt een bericht achtergelaten en eeuwig een naam
zonder lof te verwachten, geen verering, geen faam
zonder op antwoord te wachten. We laten je gaan
jouw boodschap laat je ziel voor eeuwig bestaan
Dit is een van de 39 gedichten die Rob schreef na het overlijden van zijn zoon
Een openhartig eerlijk verhaal, integer en herkenbaar, prachtig verwoord. Een verhaal recht uit het hart. Een verhaal dat waard is om met velen te worden gedeeld.
Gerard en Nelly
Een heel mooi verhaal. Helaas mis ik de eeuwigheidswaarde van het leven met Jezus, Die Zijn leven gaf voor onze zonden. Johannes 3 vers 16 voor degene die gelooft en die weet dat Jezus de volmaakte Trooster is!
Sinds bijna 3jaar ben ik weduwe geworden. Het voelt nog heel rauw! Geen afscheid kunnen nemen. Heb 4 kinderen die heel lief voor mij zijn maar zij hebben hun eigen gezin en werk . Het alleenzijn valt mij soms zwaar maar ook zoek ik het ook wel op. Door lange wandelingen te maken met mijn hond en te genieten van de natuur.