Hoe kinderen rouwen verschilt per leeftijd
Wanneer je kind een belangrijk persoon verliest, komen daar veel emoties bij kijken. Niet alleen bij je kind zelf, maar ook bij de personen in de nabije omgeving. Het is goed om te weten hoe kinderen van verschillende leeftijden rouwen. Hoe help je je kind hierbij, en hoe ga je tegelijkertijd om met je eigen rouw?
Hoe gaat rouw bij kinderen op verschillende leeftijden?
Kinderen die rouwen staan voor twee uitdagingen: (1) omgaan met hun emoties en gevoelens over het verlies en (2) wennen aan de veranderingen in hun leven door het overlijden van een dierbare. Ondertussen gaan ze ook door met hun eigen groei en ontwikkeling. Kinderen merken na een overlijden dat er iets ergs gebeurd is, maar wat ze daarvan begrijpen en hoe ze daarop reageren verschilt per leeftijd.
Baby (0-2 jaar)
- Wat weet je kind van de dood? Baby’s weten nog niet wat de dood betekent, maar voelen wel dat er iets mis is.
- Hoe reageert je kind? Baby’s reageren op de ongewone situatie na het overlijden en op het verdriet van anderen. Bijvoorbeeld door meer te huilen, banger te zijn of te blijven stilstaan in hun ontwikkeling.
- Wat heeft je kind nodig? Geef liefde, aandacht en troost zoals je kind gewend is zodat het zich veilig en geborgen voelt.
Peuter en kleuter (2-6 jaar)
- Wat weet je kind van de dood? Peuters en kleuters begrijpen nog niet dat iemand die dood is niet meer terugkomt.
- Hoe reageert je kind? Peuters en kleuters kunnen nog geen verschil maken tussen fantasie en werkelijkheid. Daardoor denken ze bijvoorbeeld dat de dode weer wakker kan worden. Of ze denken dat zij schuldig zijn aan de dood van de overledene. Ze weten zich nog niet goed raad met het verdriet, de boosheid of de angst die ze voelen. Vaak komen hun gevoelens ook via een omweg naar buiten, bijvoorbeeld in driftbuien tijdens het spelen. Ze wisselen ook snel in hun emoties, zoals van boos naar verdrietig naar dwars en driftig naar rustig. Door angst en onzekerheid kunnen ze ook terugvallen in hun ontwikkeling. Dan plassen ze ineens weer in bed terwijl ze al zindelijk waren. Of ze hebben moeite met afscheid nemen wanneer je ze bij de oppas brengt.
- Wat heeft je kind nodig? Beantwoord eventuele vragen die je kind heeft over de dood. Praat erover op het begripsniveau van je kind en wees zo duidelijk mogelijk. Blijf zo vaak de vragen beantwoorden als nodig, zodat het gerustgesteld wordt.
Kind (6-9 jaar)
- Wat weet je kind van de dood? Kinderen tot 9 jaar weten dat iemand die dood is niet meer terugkomt. Maar ze begrijpen nog niet goed hoe en waarom iemand doodgaat. Daardoor kunnen ze bang zijn dat jij ook doodgaat, bijvoorbeeld als je ziek bent. Ook hebben ze vaak praktische vragen over de begrafenis of crematie.
- Hoe reageert je kind? Kinderen in de basisschoolleeftijd vinden het vaak kinderachtig om te huilen. Ook praten ze meestal niet over hun angst, onzekerheid of boosheid. Je merkt wel veranderingen in hun gedrag, bijvoorbeeld dat ze slechter slapen of eten.
- Wat heeft je kind nodig? Beantwoord eventuele vragen van je kind en help het zijn of haar gevoelens te benoemen. Laat zien dat verdriet en emoties bespreken of tonen iets heel normaals is dat erbij hoort.
Puber (10-16 jaar)
- Wat weet je kind van de dood? Vanaf 9 jaar weten kinderen waardoor iemand kan doodgaan. Meestal kunnen ze nog niet goed vertellen hoe ze zich over de dood van iemand voelen. Dat ze er mee bezig zijn, merk je aan veranderingen in hun gedrag. En aan hun spel en eventuele slaapproblemen.
- Hoe reageert je kind? Vanaf deze leeftijd drukken kinderen hun gevoelens beter in woorden uit. Ook leven ze zich beter in anderen in. Dat betekent soms dat ze zich zorgen maken over jou. Daarom vertellen ze je dan niet waar zij het zelf moeilijk mee hebben, om je te sparen. Je kind wil je graag helpen als je moe of verdrietig bent. Hoe lief dat ook is, probeer te voorkomen dat je kind echt de verantwoordelijkheid van je overneemt. Geef je kind waardering voor wat het voor je doet, maar leg ook uit dat je jezelf kunt redden als dat nodig is. Laat blijken dat je kind gewoon kind mag blijven.
- Wat heeft je kind nodig? Wees open over de oorzaak en omstandigheden van het overlijden en laat je kind op diens eigen manier afscheid nemen.
Jongere (16+)
- Wat weet je kind van de dood? Jongeren weten dat iedereen doodgaat en hoe dat komt. Bij een overlijden vragen ze zich vooral af waarom dat gebeurt. Dat zoeken naar betekenis kan heftige gevoelens van wanhoop en zinloosheid oproepen. Maar dat willen ze vaak niet aan anderen laten zien. En vooral niet aan jou als ouder, omdat ze weten dat jij ook verdriet hebt en ze je niet nog verdrietiger willen maken.
- Hoe reageert je kind? Jongeren weten zich vaak geen raad met alle gevoelens die de dood oproept. Het is normaal dat ze daardoor in de war zijn. Vaak proberen ze dat te verbergen en willen ze er niet over praten. Ze willen meestal ook geen hulp.
- Wat heeft je kind nodig? Wees open over de oorzaak en omstandigheden van het overlijden. En laat je kind op diens eigen manier afscheid nemen. Het rouwen van je kind kan op latere leeftijd terugkeren, wanneer het door een beter begrip over zichzelf en de omstandigheden andere inzichten krijgt. Dit opnieuw rouwen of ‘herrouwen’ is een normaal onderdeel van het omgaan met een overlijden van kinderen.
Tips om je kind te helpen bij het rouwen
Zo help je je kind met rouwen:
- Zorg voor vaste structuur en routines: dat geeft je kind houvast en afleiding in een onzekere tijd.
- Troost je kind en accepteer diens emoties: dit helpt je kind de gevoelens te doorvoelen in plaats van te verbergen.
- Laat je kind spelen: dat helpt om ongewone ervaringen te verwerken.
- Geef eerlijk antwoord op vragen: dat geeft je kind houvast en versterkt jullie band.
- Luister en benoem emoties: dat helpt je kind gevoelens te begrijpen en ermee om te gaan.
- Betrek je kind actief bij uitvaartrituelen: dat helpt je kind verdriet uit te drukken en om zich verbonden te voelen met anderen.
- Organiseer momenten van herdenking en herinnering: dat helpt je kind om de overleden persoon als een blijvend onderdeel te zien van het dagelijks leven.
- Onderhoud contact met school: dat helpt je kind om op school de ruimte te krijgen die het nodig heeft om te rouwen. Bovendien hoor je van de leerkrachten hoe je kind op school functioneert.
- Geef of lees boeken over rouw waarin kinderen zich kunnen herkennen: dat helpt je kind te begrijpen dat de eigen ervaringen en gevoelens normaal zijn.
Hulp inschakelen voor het verwerken van rouw
Merk je dat je kind na een tijdje nog steeds moeite heeft met het oppakken van het dagelijks leven? Gaat het niet goed op school of in als het vrij is? Vraag je dan af of het tijd is om hulp te zoeken.
Probeer op de volgende dingen te letten
- Je kind stopt pijnlijke gevoelens die bij het verlies horen weg en vermijdt situaties die eraan doen denken.
- Je kind kijkt heel negatief tegen allerlei dingen aan, voelt zich somber en trekt zich terug. Daardoor wordt het steeds moeilijker om weer vertrouwen te krijgen in zichzelf, anderen en de toekomst.
- Je kind is erg bezig met anderen in het gezin en probeert jou te ontlasten. Daardoor komt het niet toe aan het leren omgaan met het eigen verdriet.
- Je kind houdt gevoelens van intens verdriet, angst, moeheid, pijn, somberheid en prikkelbaarheid. Het trekt zich terug of neemt uit bezorgdheid taken van jou over.
- Je kind heeft scheidingsangst: last van indringende herinneringen, intense emotionele reacties en een extreem verlangen naar de overledene.
- Je kind voelt zich door extreem verdriet verdoofd en ervaart het leven als zinloos.
- Je kind is meer dan zes maanden bezig met rouwen.
Zo snel mogelijk hulp zoeken
Als je merkt dat je kind het moeilijk blijft hebben met de dood van diens dierbare, kan het verstandig zijn hulp te zoeken.
- Via de advieslijn en het lotgenotencontact van Stichting Achter de Regenboog.
- Na een ongeluk, geweldsincident of zelfdoding kun je terecht op Slachtofferhulp.nl.
- Met de Methode Rouwhulp: deze is bedoeld om zes tot twaalf maanden na het verlies kinderen te leren met welke gevoelens en rouwtaken ze te maken krijgen. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld het verlies en de pijn die bij rouw hoort onder ogen zien. Maar ook weer vertrouwen krijgen in jezelf, anderen, het leven en de toekomst. En niet alleen maar alles voor anderen doen of doorgaan met dingen doen die je altijd al deed. Naast de kindersessies zijn er sessies voor ouders over het steunen en begeleiden van hun kinderen.
Omgaan met je eigen rouw als ouder
Met je verdriet leren omgaan en tegelijkertijd proberen door te gaan met je leven, het is de enige manier om na het verlies van iemand waar je veel van houdt verder te komen. Het wordt weleens vergeleken met roeien: als je maar één roeispaan gebruikt, draai je in rondjes. Pas als je er twee gebruikt kom je vooruit. In het begin kun je er vaak maar een gebruiken. Na verloop van tijd pak je de andere roeispaan er steeds vaker bij en ga je langzaam maar zeker verder met je leven.
Juist tijdens het rouwen is het belangrijk om goed voor jezelf te zorgen, zodat je ook goed voor je kind kunt zorgen. Dat betekent: regelmatig slapen, eten, bewegen en ontspannen. Probeer daarnaast om steun te vragen in je omgeving. Dat is heel normaal en je omgeving vind het vaak alleen maar fijn om iets concreets voor je te kunnen doen. Je staat er echt niet alleen voor.
